જાહેરાત માટે ગુજરાતીમાં લખાણ

જેમની સાથે મળીને મે ગુજરાતી ગરબા આલ્બમ ‘ધુમ્યો રે કાનુડો’ ()બહાર પાડવાનું દુસાહસ કરેલું એ સ્ટુડીયોના માલિકના નાના-મોટા ટ્રાન્સલેશનના કામ હું કરી આપી છું. બદલામાં વળતર કંઈ મળ્યું નથી. પરંતુ ત્યાં ચાલતા સિરિયલ કે ફિલ્મની એડીટીંગના કામો, નવા હિન્દી, મરાઠી અને ભોજપુરી ગીતોના નવા આલ્બમના રેર્કોડીંગ કે પછી તેની ચર્ચાઓ સાંભળવાનું મને ગમે છે. મને પણ આવું કંઈક કરવાનો શોખ છે. પરંતુ વિટામીન ‘એમ’ ના અભાવે હાલ તો શાંત બેસેલો છું.  મુંબઈના અંધેરીમાં આવેલા ધ ફિલ્મ રાઇટર્સ અસોસિએશનનો હું સભ્ય પણ છું. ઘણાં વર્ષો પહેલા મે બનાવેલી બે ડોક્યુમેન્ટરી ફિલ્મ અને એક નાટકની સ્ક્રિપ્ટનું રજીસ્ટ્રેશન અહીં કરાવ્યું છે. બન્યું એવું કે બે મહિના પહેલા મને અસોસિએશનના એક રાઇટર મળ્યાં. એમની સાથે વાતચિતમાં મે એમને મને મળતી સાવ ઓછી રકમની વાત કરી તો એમણે કહ્યું કે ‘આ પરિસ્થિતી માટે આપણે જ જવાબદાર છીએ.કોઈ પણ નાનું સરખું કામ કેમ ન હોય 5000 કરતા ઓછી રકમ લેવાની જ નહીં’

સાચુ કહ્યું તો હજુ મારા મગજમાં આટલી રકમ કેવી રીતે માંગી શકાય એવી વાત મગજમાં બેઠી જ નહોતી કે પેલા સ્ટુડીયો માલિકનો મને ફોન કરીને કહ્યું ‘એક હિન્દી સ્ક્રિપ્ટ કા ગુજરાતી કરના હૈ’ એક પાંચ મિનિટની હિન્દી ક્લીપ સાંભળીને એનું ગુજરાતીમાં ટ્રાન્સલેશન કરવાનું કામ હતું. મે ડરતા-ડરતા માત્ર 1500 રૂપિયા માંગ્યા. તો મને કહે ‘પાર્ટી ઇતના નહી દેગી. 1000 તક બાત કરતા હું’ એમ કહીને ફોન મૂકી દિધો તે પાછો કર્યો જ નહીં. થોડા દિવસ બાદ હું ઓફિસ જતો હતો ત્યારે ફરી પાછો ફોન આવ્યો અને મને કહ્યું કે ‘એક તીન મિનિટ કે વોઇસ ઓવર કે લિએ ગુજરાતી સ્ક્રિપ્ટ લિખના હૈ, એક બિલ્ડર કો એક્ઝિબિશન કે લિયે ગુજરાતીમાં વિડીયો બનાના હૈ, મે ને સબ ડિટેઇલ વોટ્સએપ કર દી હૈ,  ફટાફટ લીખ દે. પાર્ટી પૈસા બી દેગી.’

ઓફિસમાં હતો ત્યારે પણ મે સ્ક્રિપ્ટ લખી કે નહીં એવો ફોલોઅપ લેતો ફોન પણ કર્યો.રાત્રે ઘરે જઈને બે કલાક સુધી જાગીને મે સ્ક્રિપ્ટ મોકલી આપી. ત્યાં તો વહેલી સવારે 10 વાગે ફરી ફોન આવ્યો કે બિલ્ડરકો થોડા ચેન્જ કરના હૈ, તું જલ્દીસે સ્ટુડીયો મે આ જા’ મારો વિકલી ઓફ હોવાથી હું સ્ટુડીયોમાં પહોંચી ગયો. થોડાક સમય બાદ બિલ્ડર પણ પોતાના એક આસિસ્ટન્ટ સાથે ત્યાં આવ્યાં. પોતાની બેગમાંથી એક બે ફુલસ્કેપ પાનું ભરીને એક સ્ક્રિપ્ટ એમણે પોતે લખી હતી તે મને વાંચી સંભળાવી. વ્યવસાય ભલે બિલ્ડર હોય પરંતુ સ્ક્રિપ્ટ સારી લખી શકનાર બિલ્ડર પર માન ઉપજ્યું. ‘વોઇસ ઓવરમાં તમે જે પ્રકારની સ્ક્રિપ્ટ લખી છે તે નહીં ચાલે. રાત્રે મે ઘણાં બધા બિલ્ડિંગના પ્રોજેક્ટના વિડીયો જોયા છે. બધામાં માત્ર ઇંગ્લિશમાં ટેક્સ જ આવે છે. તમારે શા માટે ગુજરાતીમાં આવું પેકેજ લખાવવાનું છે.’ મે સ્પષ્ટ પણે પૂછ્યું. તો અન્ય ગ્રાહકોની જેમ જ મને ઇમ્પ્રેસ કરતા હોય એમણે કહ્યું કે ‘મારો 70 પ્રોજેક્ટ તો સોલ્ડઆઉટ છે. મારી ઇચ્છા છે કે અમારા આ પ્રોજેક્ટનો વધુ પ્રચાર થાય અને ગામમાં અમારી ગુડવિલ ઉભી થાય તેથી આ ખર્ચો કરાવું છે. વળી મારા મોટા ભાગના ગ્રાહકો ગુજરાતી જ છે. તેથી જ ગુજરાતીમાં જ બનાવું છે.’ ત્યાર બાદ મે લખેલી સ્ક્રીપ્ટમાં એમણે આપેલી વિગતોને ઉમેરીને અંદાજે અઢી મિનિટની સ્ક્રિપ્ટ લખી નાંખી.

બિલ્ડરને સાંજ સુધીમાં કોઈ પણ હિસાબે આ નાનકડી વિડીયો ફિલ્મ જોઈતી હતી. તેથી એક તરફ મારી સાથે વોઇસ ઓવરની સ્ક્રિપ્ટની મથામણ ચાલતી હતી તો બીજી તરફ સારા વોઇસ ઓવર (વિડીયો ચાલે ત્યારે પાછળ આવતો અવાજ) આર્ટીસ્ટની શોધખોળ પણ ચાલતી હતી. બિલ્ડર સ્ટુડીયોમાં આવે તે પહેલાં મે લખેલી સ્ક્રિપ્ટને મારી પાસે જ વોઇસ ઓવર કરાવી બિલ્ડરને મોકલવામાં આવી હતી. પરંતુ બિલ્ડર આવ્યા એટલે તુરંત એમણે મને તો અમિતાબ બચ્ચન જેવો કોઈ ભારે અવાજ જોઈએ છે એવી માંગણી કરી.તેથી મુંબઈના રેડીયો મિર્ચીના એક બહુ જ જાણીતા આરજે (રેડીયો જોકી) ને ફોન જોડવામાં આવ્યો. એનો ચાર્જ 10,000 રૂપિયા હતો. એનો કોઈ વાંધો બિલ્ડરને નહોતો. પરંતુ તે તરત આવી શકે એવી સ્થિતીમાં નહોતો. તેથી અન્ય વિકલ્પોની શોધ પણ ચાલતી હતી.

એક વર્ષ અગાઉ આ સ્ટુડીયો માલિકને મે એક સિગારેટ બનાવતી કંપનીના એક વિડીયોનું ટ્રાન્સલેશન કરીને એમાં ડમી વોઇસ ઓવર પણ આપ્યો હતો. ત્યારે કંપનીને અન્ય રેડીયો જોકીની સરખામણીમાં મારો જ વોઇસ ઓવર ફાઇનલ રાખ્યો હતો. જેનો 1000 રૂપિયા ચાર્જ આપવાનો મને વાયદો કર્યો હતો. પરંતુ હજુ સુધી આપ્યા નહોતા. આ વખતે પણ મારો જ વોઇસ ઓવર પસંદ થાય એવો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો હતો. પરંતુ દાવ નિષ્ફળ જતા તમને માત્ર એક ડમી વોઇસ ઓવર મોકલવામાં આવ્યો હતો એમ કહીને બિલ્ડરને સમજાવવામાં આવ્યા હતા. છેવટે એક હિન્દી ભાષી પરંતુ થોડુ ઘણું ગુજરાતી બોલી શકતા હોય એવા આર્ટીસ્ટ પાસે વોઇસ ઓવર કરાવવામા આવ્યો હતો. એણે કામ કરતા પહેલા જ 3500 રૂપિયા ચાર્જ લઇ લીધો હતો.

મને આવા બધા કામો આપનારા આ સ્ટુડીયો માલિકને હું છેલ્લા 10 વર્ષથી ઓળખું છું. માલિકોનું સપનું તો પ્રીતમ જેવા મોટા સંગીતકાર બનવાનું છે. બે પાર્ટનર પૈકી એક તો એમના આસિસ્ટન્ટ તરીકે ઘણાં વર્ષોથી કામ પણ કરે છે. પરંતુ સપનાઓને સાકાર કરવાનો સંઘર્ષ હજુ ચાલું જ છે. મને ઘણી વખત કહે પણ છે કે ‘યાર વો ચાર-ચાર બંગડી’ જેસા યા ફિર ‘સોનું તુલા માઝા પર ભરોસા નાઇ કા’ ઐસા કોઈ ગાના બનાના હૈ’  ત્રણ વર્ષ પહેલા અમે પ્રોડ્યુસ કરેલા ‘ધુમ્યો રે કાનુડો’ ગુજરાતી ગરબા આલ્બમ નિષ્ફળ જવા છતાંય આ વર્ષે પણ નવું આલ્બમ બનાવવાનો વિચાર કરેલો. પરંતુ પહેલા આલ્બમ બનાવવાનું શરૂ કર્યુ ત્યારે હું એક ઇંગ્લિશ ન્યુઝ ચેનલમાં કામ કરતો હતો અને હવે એક ગુજરાતી છાપામાં કામ કરતો હોવાથી મે બહુ રસ નથી દેખાડ્યો. તેથી આ યોજના બહુ આગળ વધી નથી.

બિલ્ડરના આ પ્રોજેક્ટ વિશે આ બ્લોગ લખવાનો વિચાર પણ એટલા માટે જ આવ્યો કે પહેલી વખત કોઈએ સૌથી પહેલા ગુજરાતીમાં મારી પાસે આ રીતે લખાવ્યું હતું. અગાઉ તો તમામ કામો માત્ર અંગ્રેજી, હિન્દી કે પછી મરાઠીભાષામાંથી કરેલા માત્ર ટ્રાન્સલેશન જ હતા. બિલ્ડરનો વિડીયો રિલિઝ થયો એના બીજા દિવસે ફરીથી મને સ્ટુડીયો માલિકનો ફોન આવ્યો કે ‘ફટાફટ ગુજરાતી સ્ક્રીપ્ટ કા હિન્દી કર દે’ મે પણ તુરંત ગુગલ ટ્રાન્સલેશનની મદદ લઇને એ કામ કરી આપ્યું. જો કે આ બ્લોગ લખું છું ત્યાં સુધી બે વખત યાદ કરાવ્યા છતાં મને પેમેન્ટ મળ્યું નથી. 

https://www.youtube.com/playlist?list=PL98pNnHHoW_xahpD7-mLRTofpi5UbcFEK
· https://www.youtube.com/watch?v=VYN9V5gguqc


http://www.youtube.com/watch?v=lVj_BPY7C00

http://www.youtube.com/watch?v=2oKAVtsjtFs

પપ્પા, હું લીડર થઈ ગઈ

એક દિવસ સવારે ઉઠતાની સાથે જ મારી 10 વર્ષની દિકરીએ મને સુખદ આંચકો આપતા કહ્યું કે પપ્પા હું ‘હાઉસ લીડર’ તરીકે સિલેક્ટ થઈ.મેં દરવખતની જેમ વેલ ડન બેટા એવું જવાબ આપ્યો. જોકે દિકરી બહુ જ ખુશ હતી. ‘પપ્પા અમારી સ્કુલમાં વોટિંગ થયું હતું. હું લીડર તરીકે ઉભી રહી હતી તેથી મને વોટિંગ કરવા ન મળ્યું. બધાએ કોમ્પયુટરમાં ઓનલાઇન વોટ આપ્યો હતો.આવતા વર્ષે તો હું ઉભી જ નથી રેહવાની. કારણ કે જે લીડર હોય એને ટીચર કોમ્પયુટરમાં વોટ આપવા જ નથી દેતા.’ દિકરીની ફરિયાદ પર હસું આવતું હતું. વળી એને પોતે જીતી એના કરતા એની હરીફ હારી ગઈ એનું પણ દુખ હતું. મને પૂછતી પણ હતી કે એને કેમ કોઈએ વોટ ન આપ્યો. મારી પાસે એના સવાલનો કોઈ જવાબ નહોતો.

ભારે શરમાળ એવી મારી દિકરી કંઈક બોલતી થાય એવા આશયથી અન્ય તમામ પેરેન્ટ્સની જેમ અમે એને વિવિધ સ્પર્ધાઓમાં ભાગ લેવડાવીએ છીએ. બે-ત્રણ વર્ષથી તે સ્ટેજ પર જઈ ડર્યા વગર સારુ બોલતી પણ થઈ છે. જો કે સ્ટેજ પર ઉતરતાની સાથે જ પોતાનો મૂળ સ્વભાવ ધારણ કરી લે છે. પરંતુ પોતાની સ્કૂલ કે ક્લાસ જીતે એવા આશયથી હવે ટીચર જ તેને વિવિધ સ્પર્ધાઓમાં ભાગ લેવડાવે છે. જેની સામે એને કોઈ વાંધો નથી. અન્ય સ્ટુડન્ટ્સની સરખામણીમાં થોડી ઓછી ઉંચાઈ ધરાવતી મારી દિકરીને ટીચરો ‘છોટા રિચાર્જ બડા ધમાકા’ એવા નામથી પણ ઓળખે છે.

સ્કુલ આ હાઉસ લીડર તરીકે ચૂંટાયેલા બાળકોને પહેરવા માટે કોટ પણ સિવડાવ્યા હતા. દિકરીએ કહ્યું ‘પપ્પા હવે મારે સ્કુલમાં આ કોટ પહેરીને જવું પડશે. મારે લીડર તરીકે બધા સ્ટુડન્ટ્સ ડીસીપ્લીન સાથે લાઇનમાં ઉતરે એનું ધ્યાન રાખવું પડશે. વળી મારે સ્કુલ બસમાં છેલ્લે ચઢવાનું.’ પાંચમા ધોરણમાં ભણતી મારી દિકરીને કોટ પહેરવાની ખુશી હતી પરંતુ સ્કુલ બસમાં છેલ્લે જવું પડશે. એને લઇને થોડી ચિંતાતુર પણ હતી. તો મને એવી ચિંતા હતી કે આટલી ગરમીમાં આ ઇંગ્લિશ મીડિયમ સ્કુલવાળા છોકરાઓ દરરોજ કોટ પહેરીને કઈ રીતે જશે. એવું પણ વિચારતા નથી. જો કે પછી ખબર પડી કે કોટ માત્ર એક જ દિવસ પહેરવાનો હતો.તેથી થોડીક રાહત અનુભવી.

પ્રાઇમરી સ્કુલની હાઉસલીડર બનાવીને સ્કુલે કંઈક ગડબડ કરી નાંખી હતી. એવું લાગતું હતું. કારણ કે આ કોટ પેહરાવવાની સેરેમની પહેલા કોઈ ક કારણસર હું સ્કુલે ગયો હતો. ત્યારે મને એક ટીચરે કહ્યું કે’એને અમે જોરથી બુમો પાડવાનું કહીએ છીએ પરંતુ તે એવું કરતી નથી. સ્ટેજ પર તો બોલે છે. પરંતુ સામાન્ય વાતચિતમાં એનો અવાજ જ નથી આવતો.ચાર પાંચ લોકો ઉભા હોય ત્યારે પણ જોરથી બોલવું પડશે’ હવે ટીચરને શું જવાબ આપું. મનમાં બોલ્યો. ‘તમે જ એને લીડર તરીકે ઉભી રાખી તો તમે જ પ્રયાસ કરી જૂઓ.’ દરમ્યાન અમારા ઘરે આવેલા એના મોટાભાઈઓ મારી પાસેથી આ બઘી વાતો જોણી એને ચીડવતા હતા કે ‘જો લીડર તરીકે બીજા છોકરાઓ તારી વાત ન માને તો તું જે રીતે અમારી સામે રડે છે એ રીતે તારે જોર-જોરથી રડવાનું. તેથી એ લોકો પણ ગભરાઈને તારી વાત માનશે.’

લીડર તરીકે સિલેક્ટ થયા બાદના લગભગ એક અઠવાડીયા સુધી તે પોતાને લીડર તરીકેનો નવો કોટ ક્યારે મળશે એની કાગડોળે રાહ જોતી હતી. સ્કુલમાં પણ દરરોજ તૈયારીઓ ચાલતી હોવાનો રિપોર્ટ મને આપતી હતી. સેરેમનીના એક દિવસ પહેલા જ ક્લાસટીચરે એક નોટ મોકલી. જેમાં Investiture Ceremonyમાં હાજર રેહવા માટે અમને આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. બોલવામાં બહુ ભારે એવો આ અંગ્રેજી શબ્દ હતો. આ બ્લોગ લખ્યો ત્યારે જ દિકરી પાસેથી જ તેનો ઉચ્ચાર શીખ્યો. બાકી તો સ્કુલમાં જતા પહેલા ગુગલમાં આ શબ્દ લખીને થોડું ઘણું સમજીને સ્કુલમાં પહોંચી ગયો હતો. સ્કુલે પાંચેક હાઉસલીડર સિલેક્ટ કર્યા હતા.સામાન્ય રીતે દૂરદર્શનમાં રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા વિવિધ ક્ષેત્રોમાં સારી કામગિરી બજાવનારા લોકોનું જે રીતે સમ્માન કરતા હોય એ રીતે આ બાળકોને કોટ અને કેપ પેહરાવવામાં આવી. સ્કુલના અન્ય છોકરાઓનું મ્યુઝીક બેન્ડ સાથે તાલમાં માર્ચ કરતા-કરતા હાથમાં ઝંડાઓ લઇને આવતા નાના-નાના કિશોરોએ કાર્યક્રમમાં ચાર ચાંદ લગાવી દિધા હતા. બધા હાઉલીડરોએ છેલ્લે I see the Leader In me એવું ગીત પણ ગાયું હતું.પ્રાથમિક શાળાઓમાં પણ સ્ટુડન્ટ્સ કાઉન્સીલ જેવું હોય છે એવું મે પહેલી વખત જ જોયું હતું.
અને છેલ્લે...
મારી દિકરીએ શીધ્ર કવિતા લેખનમાં મમ્મી પર લખેલી કૃત્તી
My Mother
My mother is very beautiful
And she is very helpful

She cooks delicious food
And is Always in happy mood

She takes me to playground
Where there is a big marry-go-round

She helps me to study
I think she is my best buddies

In my birthday she gave me a doll
And a shiny red ball

She never gives me a slap
And tells me a story on her lap

I love my sister and brother
But not like my loving mother

મણિભવન, ગાંધીજી અને હું

Mani Bhawan, Gandhi and I

ગયા ગુરૂવારે મારી દિકરીને મુંબઈમાં આવેલા નેશનલ મ્યુઝિયમ ફોર ગાંધી, મણિભવનમાં આયોજીત એક સ્પર્ધામાં ભાગ લેવા માટે જવાનું હતું. પૂર્વ નિર્ધારીત કાર્યક્રમ મુજબ મારી પત્ની જ દિકરીને લઇ જવાની હતી. તેથી હું નિશ્ચિંત હતો. પરંતુ સવારે અચાનક કાર્યક્રમ બદલાયો. કારણ કે દિકરીને આ સ્પર્ધામાં ભાગ લીધા બાદ ફરી પાછુ સ્કુલમાં એક પરિક્ષા માટે આવવું જ પડશે. એવું પ્રિન્સિપાલે ફરમાવ્યું તેથી દિકરીને મણીભવનમાં લઈ જવાની જવાબદારી મારા માથે આવી પડી. બે સપ્તાહ પહેલાં જ મારી દિકરી આ સ્પર્ધામાં ભાગ લેવા માટેનું ફોર્મ લઇને આવી હતી. ત્યારે મુંબઈમાં ભારે વરસાદ પડી રહ્યો હતો. આટલા વરસાદમાં કઈ રીતે જઈશું એવું કહીને એની એક ફ્રેન્ડની મમ્મીએ ના પાડી હતી. પરંતુ મારી પત્નીનું માનવું હતું કે ગાંધીજીએ દેશ માટે આટલું બધું કર્યુ આપણે વરસાદને કારણે ના ન પાડી શકીએ. (વાહ.. વાહ) આ સ્પર્ધામાં ગાંધીજીએ લખ્યું હોય એનો એક ત્રણ મિનિટનો પેરેગ્રાફ બોલવાનો હતો. ‘મારા સત્યના પ્રયોગો’ (My Experience With Truth) એ આત્મકથામાંથી ગાંધીજી નાના હતા ત્યારે બીડી પીતા હતા, માંસ ખાતા હતા કે પછી અંધારાથી ડરતા હતા એવા કોઇક બનાવમાંથી એક મજેદાર પ્રસંગ મારી દસ વર્ષની દિકરીને ગોખાવી દઈશું એવું વિચારીને અમે નિશ્ચિંત હતા. એવામાં સ્કુલમાંથી ફરમાન આવ્યું કે ‘મારા સત્યના પ્રયોગો’ આ પુસ્તક સિવાય કંઈક બોલવું પડશે.

ગાંધીજી કેટલું બધું લખતા હતા એ તો મને મારી દિકરીને સમજાય એવો પેરેગ્રાફની શોધખોળ કરતા ખબર પડી. આખરે એમના એક ન્યુઝ પેપર ‘હરિજન’માંથી એક પેરેગ્રાફ મારી પત્નીએ જ શોધી કાઢ્યો. સ્કુલના એક ટ્રસ્ટી પોતે પણ આ સ્પર્ધા માટે બાળકોએ કેવી તૈયારી કરી છે એવી ચકાસણી કરવા માટે આવ્યા હતા. એવી દિકરી પાસેથી જાણતા મને ટ્રસ્ટીઓ પ્રત્યે પણ માન ઉપજ્યું. ગાંધીજીની આ સ્પર્ધામાં ભાગ લેવો જ જોઈએ. એ પત્નીની દલિલમાં એ વખતે તો હા પાડી દિધી હતી. પરંતુ મારે જ એને લઈ જવી પડશે.એ વાતથી કંઈ બફાઇ ગયું હોવાની લાગણી થઈ. કારણ હતું મુંબઈની લોકલ ટ્રેનની ભીડ. સવારે 11.00 વાગ્યે સહેજ પણ ઘુસી શકાય એવી સ્થતી ન હોવાથી ત્રણ લોકલ ટ્રેન તો જવા દિધી. પછી મોડુ થઈ જશે એમ લાગતા ચોથી લોકલ ટ્રેનમાં દિકરીને લઇને જેમ-તેમ ઘુસ્યો. ગયા વર્ષ પણ હું જ લઈ ગયો હતો તેથી મણિભવન ક્યાં છે એ શોધવાની ફિકર નહોતી.

મુંબઈમાં છેલ્લા 13 વર્ષથી રહું છું પરંતુ સાચુ કહું તો મણિભવન ક્યાં આવ્યું છે? શું છે? એની આ પહેલા કંઈ ખબર નહોતી. ઘણાં વર્ષોથી ચિત્રલેખા નાટ્યસ્પર્ધાના નાટકો જોવા માટે અચૂક જાઉં છું. નાટક જોવાનો શોખ ઉપરાંત સુરતના મારા નાટકના મિત્રો આ સ્પર્ધામાં ભાગ લેવા માટે આવ્યા હોય એટલે એમને મળીએ તો જલસો થઈ જાય. આ નાટકો જોવા માટે ગ્રાન્ટ રોડ સ્ટેશને ઉતરીને ભવન્સ થિયેટર તરફ જવા માટે ચાલતો-ચાલતો જાઉં ત્યારે રસ્તામાં એક સ્થળ આવતું. ત્યાં હંમેશા વિદેશી પર્યટકોની ભીડ રેહતી હોય છે. મોંધી બસો કે કારમાંથી ઉતરીને આ લોકોને એક ગલીમાં જતા જોતો. દર વખતે એ જ સ્થળે આ વિદેશી પર્યટકોને જોતો તો નવાઈ લાગતી. એક વર્ષે તો હિંમત કરીને એમની પાછળ-પાછળ ગયો. ત્યારે એ લોકોને એક ઘરમાં જતા જોયા હતા. એ કોઈ હોટેલ હશે એમ માનીને પાછો આવી ગયો હતો. ગયા વર્ષે પહેલી વખત મારી દિકરીને મણિભવનમાં લઈ જવાનું હતું ત્યારે ફરી પાછો વિદેશી પ્રવાસીઓ જ્યાં જતા હતા એને હોટેલ સમજી બેઠો હતો પરંતુ એ જ મણિભવન હતું. એની મને ખબર પડી હતી. મુંબઈમાં પોતાના મિત્ર અને યજમાન રેવાશંકર ઝવેરીના આ ઘરમાં ગાંધીજી (1917થી 1934) 17 વર્ષ સુધી રોકાતા હતા. આઝાદી બાદ આ ઘરને નેશનલ મ્યુઝિયમમાં પરિવતીર્ત કરવામાં આવ્યું હતું. વિદેશી પ્રવાસીઓ ગાંઘીજી વિશે વધુ જાણવા માટે અહીં આવતા હતા અને એક ભારતીય તરીકે મને એના વિશે કોઈ જાણકારી જ નહોતી. ત્યારે એ વાતની ઘણી શરમ પણ આવી હતી. જો કે આ વર્ષે થોડી તૈયારી સાથે ગયો. તેથી ધ્યાનથી આ ઘરને જોયું થોડા ફોટાઓ પણ પાડ્યાં.

એક રૂમમાં સ્પર્ધામાં ભાગ લેવા માટે આવેલા બાળકો અને એમની સાથે આવેલા વાલીઓ તેમજ શિક્ષકોને બેસાડવામાં આવ્યાં. સ્પર્ધા શરૂ થતાં જ મારા મગજમાં વિચારો પણ શરૂ થયા. સાચું કહું તો નાનો હતો ત્યારે ઘરનું વાતાવરણ ગાંધી વિચારોના વિરોધ કરનારું હતું. ગાંધીજીની હત્યા બાદ મુંબઈમાં મરાઠી બ્રાહ્મણોના ઘણાં ઘરો બાળી નાંખવામાં આવ્યા હતા. એ પૈકી એક ઘર અમારુ પણ હતું એવું મારી દાદી મને હંમેશા કેહતી રહેતી. કદાચ પુસ્તકોના વાંચનના મારા શોખને કારણે હું ગાંધીજી પ્રત્યેના પૂર્વગ્રહોમાંથી બચી શક્યો છું. ગાંધી વિચાર આજે પણ કેટલો અસરકારક છે એ 2011માં અણ્ણા હઝારેએ કરેલા ‘લોકપાલ આંદોલન’ તેમજ દેશભરમાંથી એમને સાંપડેલા સમર્થનને જોયા બાદ અનુભવ્યું છે. અણ્ણા હજારેમાં કદાચ ગાંધીજી જેટલી સમજ નથી. તેથી એનો ફાયદો અન્ય લોકો ઉઠાવી ગયા. અણ્ણા હજારેનું આદોલન ભલે નિષ્ફળ રહ્યું હોય પરંતુ એમણે દેશભરના લોકોમાં મગજમાં ભ્રષ્ટાચારને લઇને કોન્ગ્રેસ વિરોધી જે વાતાવરણ ઉભું કર્યુ હતું. એનો લાભ 2014માં નરેન્દ્ર મોદીને વડા પ્રધાન બનાવવામાં તો અરવિંદ કેજરીવાલને દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી બનાવવામાં મળ્યો છે એ વાતને કોઈ નકારી ન શકે.

મણિભવનમાં રૂમ નાનો હોવાથી એક પરેન્ટ્સ સાથે આવેલા નાના બાળકે રડા-રડ કરવાનું શરૂ કર્યુ પરિણામે એક નિર્ણાયકે એમને બાળકને લઇને બહાર જવાની વિનંતી કરી. સ્પર્ધામાં ભાગ લેવા આવનારા ઘણાં બાળકો રજૂઆત તો સારી કરતા પણ તેઓ ગાંધીજીને બદલે ભુલથી એમના સેક્રેટરી મહાદેવ દેસાઈએ ગાંધીજી વિશે લખેલી વાતો કરતા હતા. જો કે એમાં વાંક બાળકોનો નહીં પરંતુ એમના પેરેન્ટસ તેમજ શિક્ષકોનો હતો. જેમણે સ્પર્ધાના નિયમો સરખી રીતે વાંચ્યા જ નહોતા. મારી મમ્મીની પિયરની અટક (સરનેમ) ‘ગોડકે’ હતી ‘ગોડસે’ નહીં નાના હતા ત્યારે ઘણી વખત અમે મામાને મજાકમાં ગોડસે પણ કેહતા. બાદમાં અમને આની ગંભીરતા સમજાઈ હતી. થોડા વર્ષો પહેલા ‘મી નાથુરામ ગોડસે બોલતોય’ એવુ મરાઠી નાટક આવ્યું હતું. ગાંધીજીના હત્યારાની વાતો કરતા આ નાટક પર એ વખતે દેશભરમાં પ્રદર્શિત કરવા સામે પ્રતિબંધ પણ મુકવામાં આવ્યો હતો. એ સમયે હું હૈદરાબાદમાં સ્થીત એક ટીવી ચેનલમાં કામ કરતો હતો. ત્યાંના મહારાષ્ટ્ર મંડળે આ નાટક પર મુકાયેલા પ્રતિબંધના વિરોધમાં એની વિડિયો કેસેટને મોટા સ્ક્રીન પર બતાવવાનો કાર્યક્રમ રાખ્યો હતો. હું પણ ઉત્સુકતાવશ એ જોવા માટે ગયો હતો. આ નાટકનો હિરો નાથુરામ ગોડસે પોતે શા માટે ‘ગાંધી વધ’ કર્યો એનો ખુલાસો કરતો હતો. જો કે આ ખુલાસા બાદ ગાંધીજી વિશેનું માન વધી ગયું હતું. ‘મજબુરી કા નામ મહાત્મા ગાંધી’ આ કેહવતનો ખરો અર્થ પણ આ નાટક જોયા બાદ જ સમજાયો હતો.  

અંદાજે એક કલાક બાદ મારી દિકરોનો વારો પણ આવ્યો. એણે ગાંધીજીએ પોતાના ‘હરિજન’ ન્યુઝ પેપરમાં ‘બ્રેડ લેબર’ વિશે વાત કરી હતી. એમાંથી એક પેરેગ્રાફ વાંચ્યો. જેમાં ગાંધીજીએ જીવનમાં શ્રમનું મહત્વ સમજાવતા દરેક વ્યક્તિ પોતાનો રોટલો પોતે જ ઉગાડે અને ખાય એવી વાતો કરી હતી. ગાંધીજીની આ વાત પ્રેક્ટિકલી કેવી રીતે શક્ય બને એ વિશે ચોક્કસ મતભેદ છે. પરંતુ આની પાછળ દેશના ગામડાઓના ઉદ્ધાર વિશેની એમની ભાવનાઓ સામે કોઈ શંકા નથી. મારે પણ મારા પરિવારને રોટલા ખવડાવવા માટે ઓફિસ જવાનું હતું. તેથી અમે પણ ઝડપથી મણિભવનમાંથી બહાર નીકળી ગ્રાન્ટ રોડ સ્ટેશનની દિશામાં પગ માંડ્યા.